Etnografia Syberii

nieobowiązkowe

Przydatna będzie umiejętność czytania tekstów po angielsku - spora część literatury w tym języku

Uwaga, informacja dla uczestniczących wcześniej w konwersatorium "Zrozumieć inną codzienność. Północna Syberia":

treści, które będą prezentowane na wykładzie "Etnografia Syberii" w około 20% powielają tematykę prowadzonego w poprzednich latach konwersatorium "Zrozumieć inną codzienność. Północna Syberia".

w sali

Wykład przybliża kulturę rdzennych mieszkańców Syberii, wskazuje na przemiany w ich życiu wynikające z kilku wieków funkcjonowania w granicach państwa rosyjskiego oraz podejmowane w ostatnich dekadach działania na rzecz zachowania odrębności. Szczególny nacisk zostanie położony na pokazanie przekształceń jakim współcześnie podlegają tradycje ludów Syberii.

Na ogromnym obszarze Syberii zamieszkuje kilkadziesiąt grup rdzennej ludności. Społeczności te różnią się między sobą statusem politycznym, językami, tradycyjnymi zajęciami, ale można też wskazać na wspólne dla nich elementy kultury, takie jak podobieństwa w mitologii czy rozpowszechnienie w całym regionie praktyk szamańskich. Od czasu wejścia Syberii w orbitę wpływów rosyjskich następowały stopniowe przemiany w życiu rdzennych mieszkańców regionu, które szczególnego tempa nabrały w wieku XX, przede wszystkim za sprawą polityki Związku Radzieckiego. Z kolei w ostatnich dekadach, w okresie istnienia Federacji Rosyjskiej, obserwowaliśmy wzmożoną aktywność przedstawicieli ludów syberyjskich na rzecz rewitalizacji kultury i wzmocnienia swojego statusu politycznego.

Wykład ma na celu przybliżenie wybranych zagadnień związanych z przedstawioną powyżej charakterystyką regionu i jego rdzennych mieszkańców. Na kolejnych zajęciach omawiane będą między innymi takie tematy jak: mapa etniczna Syberii; specyfika etno-kulturowa poszczególnych obszarów i zamieszkujących je ludów; charakterystyczny dla Syberii sposób życia związany z pasterstwem reniferów, jego przemiany i współczesne zagrożenia dla dalszego trwania; tradycyjna kosmologia i szamanizm syberyjski oraz współczesne przekształcenia wierzeń i praktyk szamańskich; współczesne święta narodowe; przemiany w życiu syberyjskich autochtonów związane z przejściem na osiadłość i postępującą urbanizacją; relacje z kulturą i państwem rosyjskim, przemiany i zróżnicowanie statusu poszczególnych grup.

Powracającą stale kwestią będzie to, w jaki sposób wybrane elementy tradycyjnej kultury są obecne we współczesności, na ile trwają, na ile są odtwarzane i przetwarzane w związku z odkrywaniem i umacnianiem własnej podmiotowości, aktualnymi potrzebami wzmocnienia statusu politycznego i procesami rekonstrukcji tożsamości rdzennych narodów Syberii.

Z. Łukawski, Historia Syberii, Wrocław 1981 (fragmenty).

K. B. Klokov, Geographical variability and cultural diversity of reindeer pastoralism in northern Russia: delimitation of areas with different types of reindeer husbandry, „Pastoralism”, 2023, 13:15.

F. M. Stammler, Mobile Phone Revolution In the Tundra? Technological Change Among Russian Reindeer Nomads, “Folklore. Electronic Journal of Folklore”, vol. 41, 2009, s. 47-78.

A. Degteva, Ch. Nellemann, Nenets migration in the landscape: impact of industrial development in Yamal Peninsula, Russia, “Pastoralism”, 2013, 3:15, s. 1-21.

J. O. Habeck, Nauczyć się siedzieć. Osiedlanie ludów koczowniczych Dalekiej Północy ZSRR jako ogradzanie przestrzenne i poznawcze, „Etnografia Polska”, T. LX, 2016, z. 1-2, s. 165-189.

M. Rozanova, Indigenous Urbanization in Russia’s Arctic. The Case of Nenets Autonomous Region, „Sibirica”, vol 18, nr 3, 2019, s. 54-91.

Z. Szmyt, Autochtonizacja postsocjalistycznego miasta. Przykład Ułan Ude, „Lud”, tom 98, 2014, s. 205-228.

V. A. Kozhemyakina, T. I. Retinskaya, S. V. Kirilenko, Indigenous Languages of the North, Siberia and the Far East: Current Status and Development Prospects, „Westnik WolGu. Seria 2. Jazykoznanie”, 2022, T. 21, nr 6, s. 160-172.

L. Manchurina, M. Samsonova, Representation of Languages in the Linguistic Landscape of the City of Yakutsk, Republic of Sakha, „Sibirica”, vol 21, nr 3, 2022, s. 128-158.

M. Głowacka-Grajper, E. Nowicka, W. Połeć, Szamani i nauczyciele Przemiany kultury Buriatów zachodnich, Warszawa 2013 (E. Nowicka, Utracić język i zachować etniczność. Problemy języka buriackiego w okręgu ust-ordyńskim, s. 87-153).

M. M. Kośko, Mitologia ludów Syberii, Warszawa 1990.

J. S. Wasilewski, Podróże do piekieł. Rzecz o szamańskich misteriach, Warszawa 1985.

E. Nowik, Szamanizm syberyjski (Obrzęd i folklor. Próba porównania struktur), Kraków 1993.

O. Sundström, Is the shamans indeed risen in post-Soviet Siberia?, “Scripta Instituti Donneriani Aboensis”, 24/2012, s. 350-387

T. D. Bulgakova, From drums to frying pans, from party membership card to ‘magic branch’ withe: three generations of Nanai shamans, „Folklore. Electronic Journal of Folklore”, vol 41, 2009, s. 79-96.

W. Połeć, Współczesny szamanizm buriacki: między religią a tożsamością, [w:] 20 lat rzeczywistości poradzieckiej. Spojrzenie socjologiczne, red. M. Głowacka-Grajper, R. Wyszyński, Warszawa 2012, s. 273-295.

C. Humphrey, Koniec radzieckiego życia. Ekonomie życia codziennego po socjalizmie, Kęty 2010 (R. 10, Szamani w mieście, s. 270-289.

W. Lipiński, Wybory religijne i dyskusje o tożsamości w Republice Sacha, „Etnografia Polska”, t. LXIII, z. 1-2, 2019, s. 59-76.

W. Lipiński, Szamanizm i poszukiwania jakuckiej religii, [w:] Fragmenty większej całości. Dla Jerzego S. Wasilewskiego, red. A. Kościańska, M. Radkowska-Walkowicz, T. Rakowski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021, s. 121-140

A. Halemba, Contemporary religious life in the Republic of Altai: the interaction of Buddhism and Shamanism, „Sibirica”, vol 3, nr 2, 2003, s. 165-182.

Ł. Smyrski, Ajdyn znaczy księżyc. Narody południowej Syberii, Warszawa 2008 (R. 4 Święta i festiwale – narodowy performance, s. 67-92)

W. Lipiński, Idea jakuckiej religii i obchody święta Ysyach w Republice Sacha, „Lud”, 2020, tom 104, s. 359-382.

E. Nowicka, Odgrywanie etniczności: tradycja odnaleziona i buriackie etnofestiwale, [w:] Lokalne i globalne perspektywy azjanistyczne. Księga jubileuszowa dla Profesora Sławoja Szynkiewicza, red. K. Baraniecka-Olszewska, I. Kabzińska, O. Tangad, Warszawa 2018, s. 203-212.

S. Krist, Shamanic Sports: Buryat Wrestling, Archery, and Horse Racing, „Religions”, 2019, 10, 306.

Z. Szmyt, Dziedzictwo na antypodach postsocjalistycznego świata, „Dziedzictwo kulturowe wsi”, t. 1, 2017, s. 23-47.

Z. Szmyt, Zbyt głośna historyczność. Użytkowanie przeszłości w Azji Wewnętrznej, Poznań 2022.

M. Głowacka-Grajper, „Tradycyjne” i „nowoczesne” społeczne relacje z przeszłością – pamięć rodowa i polityczna Buriatów Zachodnich w Rosji, [w:] 20 lat rzeczywistości poradzieckiej. Spojrzenie socjologiczne, red. M. Głowacka-Grajper, R. Wyszyński, Warszawa 2012, s. 296-314.

E. Nowicka (red.), Wielka Syberia małych narodów, Kraków 2000.

Po zakończeniu zajęć student/studentka

zna i rozumie:

złożoność procesów społecznych i kulturowych zachodzących w społecznościach syberyjskich

specyfikę kulturową Syberii i zamieszkujących ją grup etnicznych

procesy przemian kulturowych i społecznych zachodzących na Syberii

potrzebę ochrony dziedzictwa kulturowego (materialnego i niematerialnego) syberyjskich narodów na poziomie lokalnym, państwowym, międzynarodowym

potrafi:

przygotować akademickie prace pisemne i wystąpienia ustne w zakresie wykorzystywanych przez studenta źródeł i literatury przedmiotu

przygotować i wygłosić referat, prezentację, dotyczące wybranego

zagadnienia z zakresu antropologii społecznej i kulturowej

jest gotów/gotowa do:

przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, etnicznej, religijnej i na tle

światopoglądowym w otoczeniu społecznym

aktywnego uczestnictwa w przygotowaniu projektów mających na celu

ochronę dziedzictwa materialnego i niematerialnego

uczestniczenia w programach pomocowych, rozwojowych i kulturalnych na

rzecz społeczności lokalnych

akceptowania w czasie badań odmiennego punktu widzenia

wykazywania zrozumienia dla odmienności światopoglądowej, językowej i

obyczajowej

prowadzenia badań zgodnie z kodeksem etyki badań etnograficznych

Egzamin pisemny

Lista obecności (dopuszczalne są 3 nieusprawiedliwione nieobecności)