Wstęp do etnologii i antropologii kulturowej 1

obowiązkowe

w sali

Wykład wprowadza w problematykę etnologii/ antropologii kulturowej i społecznej prezentując szeroką ramę teoretyczną, którą wypełni i uszczegółowi wiedza zdobywana przez studenta w czasie dalszych studiów na kierunku Etnologia i Antropologia Kulturowa.Wykład prezentuje rozwój podejścia antropologicznego do zjawisk i procesów kulturowo-społecznych od ostatnich dekad XIX w. do połowy wieku XX. Informując o założeniach teoretycznych, stosowanych pojęciach, badaniach terenowych i ważniejszych publikacjach prowadzi studenta przez historię dyscypliny pokazując współgranie ujęć naukowych z dynamicznie zmieniającą się rzeczywistością.

Wykład 1 jest przeglądem aktualnych objaśnień pojęć etnografia, etnologia, antropologia kulturowa wraz z akademicką wykładnią tych kategorii. W czasie dyskusji studenci różne różne aspekty prezentowanych pojęć.

Wykład 2 dotyczący pierwszej teorii w antropologii akademickiej – ewolucjonizmu, kreśli sylwetki jego przedstawicieli (m. i. Edward Tylor, Henry Morgan, James George Frazer) i ich stosunek do badań terenowych; ukazuje podstawowe założenia, stosowane pojęcia (ewolucja, gradualizm, stadialność, przeżytek) oraz ówczesne rozumienie pojęcia kultura; prezentuje pytania badawcze ewolucjonistów i ich najważniejsze dzieła.

Wykład 3 opisuje dyfuzjonizm niemiecki zwany też szkołą kulturowo-historyczną (Adolf Bastian, Fryderyk Ratzel, Leo Frobenius, Ankerman, Fritz Graebner, Wilhelm Shmidt); podkreśla związek tego kierunku z powstającymi wówczas muzeami etnograficznymi; dostarcza definicji pojęcia krąg kulturowy oraz prezentuje koncepcje przemieszczania się kręgów kulturowych opisując metody dokumentowania tych przemieszczeń takie jak antropogeografia. Niemieckie podejście uzupełnia brytyjska koncepcja dyfuzjonizmu heliocentrycznego (G. E. Smith i W. J. Perry).

Wykład 4 przedstawia amerykańską szkołę obszarów kulturowych skupioną wokół Franca Boasa; opisuje wytwarzanie amerykańskiej tradycji badań terenowych i zmianę sposobu definiowania kultury; przedstawia ideę relatywizmu kulturowego (deskryptywnego) oraz zależności kultur od środowiska naturalnego; objaśnia za Clarkiem Wisslerem pojęcie obszaru kulturowego; relacjonuje teoretyczne rozważania o kulturze Alfreda Louisa Kroebera.

Wykład 5 prezentuje szkołę kultur i osobowości utworzoną przez Ruth Benedict; objaśnia pojęcie wzór kultury rozumiany jako wzór osobowości; relacjonuje badania terenowe Margaret Mead dotyczące wychowania i enkulturacji oraz jej koncepcję kultur pre-figuratywnych, ko-figuratywnych i post-figuratywnych.

Wykład 6 opisuje francuską szkołę socjologiczną; omawia główne założenia metody Emila Durkheima i objaśnia pojęcie faktu społecznego; pokazuje na czym polegało całościowe ujęcie faktów społecznych Marcela Maussa i relacjonuje najsłynniejsze z jego szkiców.

Wykład 7 kontynuując prezentację francuskiej myśli etnologicznej przedstawia spór zogniskowany wokół pojęcia myślenie prelogiczne toczony przez filozofa Luciena Levy-Bruhl’a i antropologa Maurice’a Leenhardta. Wykład kończy prezentacja książki Arnolda Van Gennepa i opracowanego przez niego schematu obrzędów przejścia.

Wykład 8 prezentuje terenową ścieżkę antropologii brytyjskiej i szczegółowo informuje o specyfice kierunku funkcjonalistycznego w antropologii; przedstawia definicję kultury i objaśnienie podstawowych pojęć takich jak funkcja, instytucja, potrzeba; opisuje okoliczności ustanowienia nowych standardów prowadzenia badań terenowych; relacjonuje monografie trobriandzkie Bronisława Malinowskiego.

Wykład 9 relacjonuje koncepcje funkcjonalno-strukturalne Alfreda R. Radcliffe-Browna, jego teorię formy i struktury społecznej oraz rozważania o sposobach utrzymywania stanu równowagi społecznej. Wykład kończy prezentacja badań i publikacji Edwarda Evans-Pritcharda powstających w ramach modelu teoretycznego opracowanego przez Radcliffe-Browna.

Wykład 10 referuje jeden z kierunków badań antropologii amerykańskiej - relatywizm językowy Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa. Wieloletnie badania języków indiańskich pozwoliły tym badaczom na postawienie tezy, że obraz świata jest konstrukcją uwarunkowaną kulturowo i zdeponowaną w języku, a ściślej w jego strukturach składniowych i gramatycznych.

Wykład 11 przedstawia amerykańską antropologię kognitywną, w ramach której sformułowano nową, ideacyjną definicję kultury Warda Goudenougha oraz zaproponowano metodę analizy składnikowej. Wykład kończą informacje o etno-nauce Charlesa Farke’a i etnografii mówienia Della Hymesa.

Wykład 12 relacjonuje zasadniczą zmianę w antropologii jaka dokonuje się po przyjęciu nowej, strukturalnej definicji kultury jako systemu znaków; pokazuje badawcze konsekwencje przyjęcia takiego założenia i nowe wyzwania jakie stawia ono przed antropologami; przybliża postać Claude’a Levi-Straussa, jego koncepcje teoretyczne (strukturalizmu), metody analizy, inspiracje i publikacje.

Wykład 13 opisuje brytyjską recepcję strukturalizmu – między innymi „trójkąt kulinarny” Edmunda Leacha, systemowe wyjaśnianie biblijnych zakazów alimentacyjnych, a także brudu i zmazy Mary Douglas. Wykład uzupełnia prezentacja osiągnięć radzieckiej semiotyki w badaniu kultury (Jurij Łotman, Wiaczesław Iwanow, Władimir Toporow, Borys Uspienski, Piotr Bogatyriew).

Wykład 14 prezentuje fenomenologiczne podejście do kultury; wprowadza terminy Mircea Eliadego: teofania, hierofania, kratofania, illud tempu, axis mundi, sacrum-profanum; eliadowską koncepcję mitu oraz wartościowania przestrzeni i czasu; ukazuje wpływ idei fenomenologicznych na polskich etnologów: Cezarię Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczową (interpretacja apokryfu o Św. Cecylii) i Zbigniewa Benedyktowicza (stereotypy o obcych) oraz socjologiczną recepcję myśli fenomenologicznej w postaci socjologii wiedzy Alfreda Shutza i Społecznego tworzenia rzeczywistości Petera Bergera i Thomasa Luckmana.

Alan Barnard, Antropologia, Warszawa 2016.

Fredrik Barth, Andre Gingrich, Robert Parkin, Sydel Silverman, Antropologia. Jedna dyscyplina, cztery tradycje: brytyjska, niemiecka, francuska i amerykańska, Kraków 2007

Thomas Hylland Ericksen, Małe miejsca, wielkie sprawy. Wprowadzenie do antropologii społecznej i kulturowej, Warszawa 2009.

Adam Kuper, Kultura. Model antropologiczny, Kraków 2005

Adam Kuper, Wymyślanie społeczeństwa pierwotnego, Kraków 2009.

Adam Kuper, Między charyzmą a rutyną. Antropologia brytyjska 1922-1982, Łódź 1987.

Malewska-Szałygin Anna, Nieprzemijający urok monografii terenowych, w: Antropolog wobec współczesności, Warszawa 2010, s. 52-62. Dostępny na http://www.cyfrowaetnografia.pl

Agnieszka Chwieduk, Adam Pomieciński, Wprowadzenie: francuska antropologia kulturowa: tradycja, kierunki i kontynuacje, w: Francuska antropologia kulturowa wobec problemów współczesnego świata, Warszawa 2008.

Robert Deliege, Historia antropologii, Warszawa 2011.

Wiedza

Student zna i rozumie:

- powiązania pomiędzy dyscypliną etnologiia a innymi dyscyplinami z zakresu nauk humanistycznych i społecznych;

- zagadnienia dotyczące dawniejszych i najnowszych kierunków rozwoju dyscypliny rozwoju: orientuje się w zmieniających się ujęciach teoretycznych i zróznicowanych tematach badawczych

- podstawową termnoligię z zakresu etnologii;

- stosowane w etnologii metody analizy źródeł;.

- używane przez etnologów techniki badań terenowych;

- wklad w rozwój dyscypliny poszczeólnych badaczy i teoretyków.

Umiejętności

Student potrafi:

- posługiwać się pojęciami i założeniami teoretycznymi w czasie dyskusji (ustnych i pisemnych) na tematy związane z etnologią;

- wybrać pojęcia i założenia teoretyczne przydatne do sformułowania tematu badawczego na poziomie grupy laboratoryjnej i do analizy materiałow źródlowychwytworzonych w ramach laboratorium.

Kompetencje społeczne

Student jest gotów:

- współpracować z grupą w celu przedyskutowania problemów etnologicznych;

- aktywnie uczesniczyć w debatach na tematy etnologiczne.

Warunkiem zaliczenia jest obecność na wykładach, przy czym dozwolone są 2 nieobecności nieusprawiedliwione. Pozostałe nieobecności należy usprawiedliwić.

Każdy semestr wykładu kończy się egzaminem pisemnym w formie testu otwartego sprawdzającego stopień przyswojenia treści podawanych na wykładzie i zawartych w zalecanych podręcznikach.