Dzieje myśli o sztuce

obowiązkowe

Wykład prezentujący dzieje teoretycznej refleksji nad sztuką i jej teorią od starożytności po wiek XX. Celem wykładu jest przedstawienie najważniejszych nurtów namysłu nad sztukami plastycznymi poprzez ukazanie kształtowania się i przemian fundamentalnych pojęć z zakresu teorii sztuki i estetyki oraz charakterystykę najważniejszych rodzajów form wypowiedzi teoretycznej i krytycznej w powiązaniu z innymi dziedzinami nauki i innymi formami wypowiedzi artystycznej (m.in. poezja, muzyka)

W semestrze zimowym przedmiotem wykładu jest rozwój myśli o sztuce od starożytności po wiek XVII. Obszar zainteresowań wyznacza z jednej strony problem mimesis i ewolucja pojęcia „sztuka” oraz kwestia klasyfikacji sztuk, z drugiej przemiany rozumienia „piękna” w antycznej i średniowiecznej teorii sztuki oraz estetyce spekulatywnej. Osobne miejsce zajmuje problem obrazu i sporu o obrazy w kulturze Bizancjum. W odniesieniu do nowożytnej teorii sztuki akcent pada na początki teorii sztuki w XV stuleciu oraz wykrystalizowanie się form wypowiedzi teoretyczno-krytycznej, a także na prezentację kluczowych kategorii renesansowej, manierystycznej i barokowej teorii sztuki (perspektywa, styl, modus, idea, disegno, decorum, fantasia, sprezzatura) oraz wybranych kategorii estetycznych (piękno, wdzięk, wzniosłość, cudowność).

Semestr letni poświęcony jest historii myśli teoretycznej oraz wybranych wątków krytyki artystycznej od początku XVIII stulecia – analiza wybranych kategorii estetycznych (np. piękno, malowniczość, wzniosłość, pozór estetyczny) oraz artystyczno-teoretycznych (wyobraźnia, smak, geniusz, styl) ma unaocznić głębokie przemiany w rozumieniu sztuki, jej genezy i funkcji. W dalszej części przedmiotem wykładu będą próby zbudowania antropologii estetycznej (Schiller, Goethe) i romantyczne teorie sztuki jako najwyższego organonu poznawczego człowieka (Novalis, Schelling), a także romantyczna idea pokrewieństwa sztuk i autonomii sztuki oraz nowa koncepcja pejzażu (w tym kontekście także romantyczne idee wyobraźni w Anglii – Coleridge, Wordsworth i ich oddziaływanie i późniejsze krytyka w pismach Johna Ruskina). Omówiona zostanie geneza krytyki artystycznej oraz ideowe zaplecze realizmu i naturalizmu w kontekście sporu z formami estetyzmu i symbolizmu. Odrębny temat stanowią koncepcje awangardy XX stulecia oraz spory o naturę i genezę „modernizmu” i „nowoczesności”. Na wybranych przykładach omówione zostaną ponadto relacje pomiędzy różnymi postaciami nowoczesnej myśli psychologicznej (np. percepcja przestrzeni, barwy) i teorii sztuki (Hildebrand, Konrad Fiedler, Kandinsky, Klee).

Forma prowadzenia zajęć:

wykład

Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od starożytności do 1500, oprac. J. Białostocki, Warszawa 1988 (lub późniejsze wydania).

Teoretycy, pisarze i artyści o sztuce 1500-1600, oprac. J. Białostocki, Warszawa 1985.

Teoretycy, historiografowie i artyści o sztuce 1600-1700, oprac. J. Białostocki, M. Poprzęcka, A. Ziemba, Warszawa 1994.

Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce 1700-1870, red. E. Grabska, M. Poprzęcka, Warszawa 1989.

Manifesty romantyzmu 1790-1830, red. A. Kowalczykowa, Warszawa 1975.

Francuscy pisarze i krytycy o malarstwie 1820-1876, red. H. Morawska, Warszawa 1977, t. 1-3.

Moderniści o sztuce, red. E. Grabska, Warszawa 1971.

Artyści o sztuce, red. E. Grabska, H. Morawska, Warszawa 1969.

Art in Theory 1648-1815, red. C. Harrison, Oxford 1993.

Art in Theory 1815-1900, red. C. Harrison, P. Wood, J. Gaiger, Oxford 1998.

Art in Theory 1900-2000, red. C. Harrison, P. Wood, J. Gaiger, Oxford 1991.

Jan Białostocki, Pięć wieków myśli o sztuce, Warszawa 1976.

Jan Białostocki, Poussin i teoria klasycyzmu, Warszawa 1953.

Jan Białostocki, Refleksje i syntezy ze świata sztuki. Cykl pierwszy, Warszawa 1982; Cykl drugi, Warszawa 1987.

Jan Białostocki, Sztuka i myśl humanistyczna: Studia z dziejów sztuki i myśli o sztuce, Warszawa 1966.

Ernst Cassirer, Filozofia Oświecenia. Przekład Tadeusz Zatorski, Warszawa 2010 [roz. VII: Podstawowe problemy estetyki]

Gunter Gebauer, Christoph Wulf, Mimesis. Culture – Art – Society, tr. by Don Reneau, Berkeley – Los Angeles – London 1995.

John Fizer, Psychologizm i psychoestetyka: historyczno-krytyczna analiza związków. Przeł. Janusz Stawiński, Warszawa 1991.

Pierre Hadot, Zasłona Izydy. Esej o historii idei natury, przeł. E. Lubelska, P. Herbich, Warszawa 2025.

Wiesław Juszczak, Mroczne źródło poznania; Romantyzm a działalność artystyczna Roberta Adama, w: tenże, Wędrówka do źródeł, Gdańsk 2009, ss. 84-96; 369-384.

Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów „Artium Quaestiones”, red. M. Bryl, P. Juszkiewicz, P. Piotrowski, W. Suchocki, Poznań 2009.

Pisma teoretyczne niemieckich romantyków. Wybrał i opracował T. Namowicz, przeł. J. St. Buras i in., Wrocław - Kraków 2000.

Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce. Dwadzieścia sześć artykułów uczonych europejskich i amerykańskich. Wybrał, przekłady przejrzał, wstępem opatrzył Jan Białostocki, Warszawa 1976 [artykuły następujących autorów: G. Bandmann, Edgar Wind, J. S. Ackerman, E. H. Gombrich, R. Zeitler, W. Hofmann).

John Ruskin, Niewinne oko. Szkice o sztuce. Wybór i przekład: Jakub Szczuka. Wstęp: Ryszard Kasperowicz, Gdańsk 2011.

Władysław Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, Warszawa 1975 (i liczne edycje późniejsze).

Johann Joachim Winckelmann, Dzieje sztuki starożytnej. Opr. Wojciech Bałus. Tł. Tadeusz Zatorski, Kraków 2012.

Po ukończeniu kursu

K_W03 – szczegółowe zagadnienia z zakresu historii sztuki, obejmujące dzieje, teorię i metodologię dyscypliny

K_W11 – fundamentalne powiązania historii sztuki z innymi dziedzinami nauki, jak historia, filozofia, antropologia, wiedza o kulturze, religii i literaturze

K_W13 – podstawowe uwarunkowania stosowania języka wynikające z jego kompleksowej natury, złożoności i historycznej zmienności jego znaczeń, w kontekście badań z zakresu historii sztuki

K_U03 – wykorzystywać posiadaną wiedzę w zakresie posługiwania się szczegółowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami historii sztuki w typowych sytuacjach profesjonalnych

Forma zaliczenia:

egzamin pisemny

Kryteria oceniania:

Egzamin pisemny składa się z 5 pytań, dotyczących problemów poruszanych na wykładach. Maksymalnie można uzyskać 50 pkt.; warunkiem zaliczenia na ocenę „dostateczny” jest zdobycie min. 26 pkt.