Ikonografia żydowskiej sztuki nowoczesnej

nieobowiązkowe

Przedmiotem zajęć w formule wykładu będzie zagadnienie

ikonografii (o charakterze religijnym i świeckim) w

nowoczesnej sztuce żydowskiej (od lat 70. XIX w. do 1960 r.)

w Europie, Izraelu i w Stanach Zjednoczonych. W trakcie

zajęć studenci zostaną zaznajomieni z podstawowymi

pojęciami tradycji i kultury żydowskiej, a także z kontekstem

historycznym analizowanych dzieł. Podczas zajęć akcent

zostanie też położony na krytyczną lekturę tekstów

dotyczących analizowanych motywów.

Wykład prezentuje wybór tematów ikonograficznych

zarówno religijnych (czyli związanych z judaizmem), jak i

świeckich, a także ich wieloaspektowość poprzez analizę

dzieł plastycznych, graficznych i rzemiosła artystycznego w

nowoczesnej sztuce żydowskiej, tworzonej od lat 70. XIX w

do 1960 r. Celem wykładu będzie zbadanie, co zadecydowało

o tym, że artyści żydowscy sięgali najczęściej właśnie po te, a

nie inne tematy – i jaka była ich recepcja. Zbadanie

ikonografii sztuki żydowskiej będzie możliwe dzięki

znajomości wybranych tekstów z zakresu żydowskiej

hermeneutyki biblijnej, tekstów literackich i krytyki

artystycznej. Odniesieniem w dyskusji nad ikonografią

żydowską będą dzieła sztuki chrześcijańskiej, które posłużą

jako materiał porównawczy.

Na pierwszych zajęciach zaprezentowana zostanie metoda

ikonograficzna wykorzystywana w badaniach nad sztuką

żydowską, jej założenia, atuty, ale też ograniczenia. W ciągu

następnych zajęć odpowiednio w dwóch cyklach dyskusji

zostanie poddana obecność tematyki religijnej i świeckiej w

nowoczesnej sztuce żydowskiej – która narodziła się

wskutek procesów emancypacyjnych i szeroko pojętej

sekularyzacji społeczeństwa żydowskiego w Europie – i

rozmaite jej potraktowanie. Cykl zajęć dotyczący tematyki

religijnej obejmie przede wszystkim przedstawienia

wybranych ksiąg Biblii Hebrajskiej (Księga Rodzaju, Pieśń

nad Pieśniami, Księga Estery), ale także żydowskich

apokryfów (Księga Judyty) oraz przedstawienia żydowskich

świąt i religijnych obrzędów. Następny cykl będzie dotyczył

analizy motywów o charakterze świeckim, takich jak

ikonografia la belle Juive, pogromów, Teodora Herzla i

zagłady oraz ikonografia odnosząca się do tematyki

chrześcijańskiej (Jezus, Pieta). Podsumowując, celem zajęć

będzie umożliwienie studentom uzyskania wiedzy o kulturze

wizualnej Żydów w XX w. i jej interakcjach ze światem

chrześcijańskim (w kontekście polemiki i dialogu).

Ramowy program zajęć

1. Ikonografia żydowska jako kryterium specyfiki

sztuki żydowskiej.

2. Żydowskie święta i religijne obrzędy (Moritz

Oppenheim, Leopold Pilichowski, Jakub Weinles,

Maurycy Minkowski).

3. Biblijni herosi: Mojżesz, Dawid, Salomon (Efraim

Mojżesz Lilien, Lesser Ury, Artur Szyk).

4. Biblijne kobiety: eszet chail (Judyta) (Boris Schatz,

Wilhelm Wachtel, Jankiel Adler), Estera (Wilhelm

Wachtel, Efraim Mojżesz Lilien), Ewa (Lesser Ury,

Audrey Flack).

5. Pieśń nad Pieśniami (Simeon Solomon, Wilhelm

Wachtel, Ze‘ev Raban, Marc Chagall).

6. Księga Rodzaju/Księga Wyjścia (Bereszit/Szemot)

(Samuel Bak, Marc Chagall, Artur Szyk).

7. Tematyka chasydzka (Izydor Kaufmann, Jankiel

Adler, Samuel Cygler).

8. Akeda (Związanie Izaaka) (Marc Chagall, Abel Pann,

Leonard Baskin, Menashe Kadishman).

9. Wizerunki la belle Juive (Maurycy Gottlieb, Efraim

Mojżesz Lilien, Wilhelm Wachtel).

10. Judenschmerz (żydowskie cierpienie) i wizualizacja

pogromów (Leopold Pilichowski, Maurycy

Minkowski, Samuel Hirszenberg).

11. Żydowski Jezus: geneza motywu i jego ewolucje

(Marek Antokolski, Maurycy Gottlieb, Max

Liebermann, Reuven Rubin, Marc Chagall, Dawid

Aronson).

12. Pieta: geneza motywu i jego ewolucje (Jacob

Steinhardt, Leopold Gottlieb, Marc Chagall, Marcel

Janco, Moshe Bernstein, Naftali Bezem).

13. Zagłada w sztuce żydowskiej (Marc Chagall, Felix

Nussbaum, Erna Rosenstein, Samuel Bak).

14. Etos syjonistyczny w sztuce żydowskiej (Leopold

Pilichowski, Efraim Mojżesz Lilien, Ze’ev Raban).

15. Wizyta w ŻIH.

Wybrana literatura:

Ziva Amishai-Maisels, The Jewish Jesus, „Journal of Jewish

Art” 1982, nr 9, s. 984–104.

Ziva Amishai-Maisels, Origins of the Jewish Jesus,

w: Complex Identities: Jewish Consciousness and Modern

Art, red. Matthew Baigell, Milly Heyd, Rutgers University

Press, New Brunswick 2001, s. 51–86.

Ziva Amishai-Maisels, Depiction and Interpretation:

Influence of the Holocaust on Visual Arts, Pergamon Press,

Oxford 1993.

Ziva Amishai-Maisels, Chagall’s White Crucifixion, „Art

Institute of Chicago Museum Studies” 1991, nr 17, 2, s.

138–153.

Ziva Amishai-Maisels, Art Confronts the Holocaust, w:

After Auschwitz: Responses to the Holocaust in

Contemporary Art, red. Monica Bohm-Duchen, Lund

Humphries, London 1995, s. 49–77.

Art in Jewish Society, red. Jerzy Malinowski, Małgorzata

Stolarska-Fronia, Renata Piątkowska, Tamara Sztyma,

Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Warszawa-

Toruń 2016.

Samantha Baskind, Jewish Artists and the Bible in

Twentieth-Century America, Penn State University Press,

Philadelphia 2014.

Michael Berkowitz, Zionist Culture and West European

Jewry Before the First World War, Cambridge University

Press, Cambridge 1993.

Richard I. Cohen, Jewish Icons: Art and Society in Modern

Europe, University of California Press, Berkeley 1998.

Monika Czekanowska-Gutman, Pietà in Jacob Steinhardt's

Early Oeuvre, „Images. A Journal of Jewish Art and Visual

Culture” 2017, nr 1, s. 84–96.

Monika Czekanowska-Gutman, Reclaiming Biblical

Heroines: Portrayals of Judith, Esther and the Shulamite in

Early Twentieth Century Jewish Art (Brill's Series in

Jewish Studies), Brill, Leiden 2022.

The Emergence of Jewish Artists n Nineteenth-Century

Europe, red. Susan Tumarkin Goodman, Merrell, New York

2002.

Yael Feldman, Deliverance Denied: Isaac’s Sacrifice in

Israeli Arts and Culture: A Jewish Christian Exchange, w:

The Bible Retold by Jewish Artists, Writers, Composers and

Filmmakers, red. Helen Leneman, Barry Dov Walfish,

Sheffield University Press, Sheffield 2015, s. 86–121.

Milly Heyd, Lilien: Between Herzl and Ahasver, w: Theodor

Herzl. Visionary of the Jewish State, red. Gideon Shimoni,

Robert Wistrich, The Hebrew University Magnus Press,

Jerusalem 1990, s. 265–292.

Milly Heyd, Isaac’s Sacrifice in the Bible: Illustration of

Lilien and Pann, „Jewish Book Annual” 1982, nr 40, s.

54–66.

Benjamin Harshav, Marc Chagall and the Lost Jewish

World. The Nature of Chagall’s Art and Iconography,

Rizzoli, New York 2006.

Jewish Dimensions in Modern Visual Culture, red. Rose-

Carol Washington Long, Matthew Baigell, Milly Heyd,

Brandeis University Press, Hanover, London 2010.

Avram Kampf, From Chagall to Kitaj: Jewish Experience in

the Art of the Twentieth Century, Bergin and Gravey

Publishers, Massachusetts 1984.

Artur Kamczycki, Syjonizm i sztuka. Ikonografia Teodora

Herzla, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań

2014.

Gabriele Kohlbauer-Fritz, “La belle juive” und die schöne

Schickse”, w: Der schejne Jid „Das Bild des jüdischen

Körpers’ in Mythos und Ritual, red. Sander Gilman, Robert

Jütte, Gabriele Kohlbauer Fritz, Picus Verlag, Wien 1998,

s. 109–121.

Lawrence L. Langer, In a Different Light. The Book of

Genesis in the Art of Samuel Bak, Pucker Art Publication,

Boston 2001.

Jerzy Malinowski, Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w

XIX i XX w., Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa 2000.

Dalia Manor, Art in Zion: the Genesis of Modern National

Art in Jewish Palestine, Routledge Curzon, New York 2005.

Amitai Mendelsohn, Behold the Man: Jesus in Israeli Art,

The Israel Museum, Magnes Press, Jerusalem 2017.

Gideon Ofrat, Akedat Yitzhak ba-omanut ha-Yisraelit (The

Binding of Isaac in Israeli Art), The Museum of Israeli Art,

Ramat Gan 1988.

Margaret Olin, The Nation Without Art. Examining Modern

Discourses on Jewish Art, University of Nebraska Press,

Lincoln, London 2001.

Gabrielle Sed Rajna, Jewish Art, Steimatzky, Tel Aviv 1987.

Renata Piątkowska, Między wyobraźnią a pamięcią.

Pogromy z lat 1903–1906 w dziełach artystów żydowskich

z Polski, w: Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i

XX w. t. 1: Literatura i sztuka, red. Sławomir Buryła,

Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, Instytut

Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytet

Warmińsko-Mazurski, Uniwersytet Wrocławski,

Warszawa 2018, s. 291–321.

Polski słownik judaistyczny: dzieje, kultura, religia, oprac.

Zofia Borzymińska, Rafał Żebrowski, t. 1,2, Prószyński i S-

ka, Warszawa 2003.

Mirjam Rajner, The Continuity of 'Jewish Iconography':

Images Depicting the Migration From Eastern Europe,

Pogroms and Deportations as Models of Holocaust Art,

„Legacy. Journal of the International School for Holocaust

Studies” 2011, nr 4, s. 14–25.

Nurit Shilo-Cohen, Bezalel: 1906–1929, Museum Israel,

Jerusalem 1983.

Catherine M. Soussloff, Jewish Identity in Modern Art

History, California Press, Berkeley–Los Angeles–London

1999.

Małgorzata Stolarska-Fronia, Apocalyptic City Versus

Apocalyptic Shtetl: The Experience of Catastrophe in the

Work of the Jewish Expressionists, „Centropa. Journal of

Central European Architecture and Related Arts” 2015, nr

XV (3), s. 242–254.

Student/Studentka:

K2_W02 – „zna terminologię z zakresu historii sztuki na

poziomie rozszerzonym”;

K2_W03 – „ma uporządkowaną, pogłębioną wiedzę na temat

nowoczesnej sztuki żydowskiej, obejmującą terminologię,

teorię i metodologię z zakresu historii sztuki i innych nauk

historycznych”;

K2_W04 – „ma uporządkowaną, pogłębioną, prowadzącą do

specjalizacji, szczegółową wiedzę z zakresu dziedzin nauki i

dyscyplin naukowych, właściwych dla historii sztuki”;

K2_W05 – „ma szczegółową wiedzę o współczesnych

dokonaniach, szkołach badawczych, obejmującą wybrane

obszary dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych

dla historii sztuki”;

K2_W06 – „ma pogłębioną wiedzę o dziedzinach nauki i

dyscyplinach naukowych powiązanych z historią sztuki,

pozwalającą na integrowanie perspektyw właściwych dla

kilku dyscyplin naukowych”;

K2_W07 – „zna i rozumie zaawansowane metody analizy,

interpretacji, wartościowania i problematyzowania różnych

wytworów kultury, właściwe dla wybranych tradycji, teorii i

szkół badawczych w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin

naukowych, właściwych dla historii sztuki”.

Umiejętności:

Student/Studentka:

K2_U01 – „potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać,

selekcjonować i integrować informacje z zakresu historii

sztuki z wykorzystaniem różnych źródeł oraz formułować na

tej podstawie krytyczne sądy”;

K2_U02 – „potrafi wykorzystywać pogłębione umiejętności

badawcze, obejmujące analizę prac innych autorów, syntezę

różnych idei i poglądów, dobór metod i konstruowanie

narzędzi badawczych, opracowanie i prezentację wyników,

pozwalające na oryginalne rozwiązywanie złożonych

problemów w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin

naukowych właściwych dla historii sztuki”;

K2_U04 – „potrafi przeprowadzić krytyczną analizę i

interpretację różnych rodzajów dzieł sztuki, stosując

oryginalne podejścia, uwzględniające nowe osiągnięcia

historii sztuki, w celu określenia ich znaczeń, oddziaływania

społecznego oraz miejsca w procesie historyczno-

kulturowym”;

K2_U05 – „potrafi stosować umiejętność merytorycznego

argumentowania, z wykorzystaniem własnych poglądów

oraz poglądów innych autorów, samodzielnego

formułowania wniosków i krytycznych wypowiedzi oraz

tworzenia syntetycznych podsumowań”;

K2_U06 – „potrafi stosować umiejętność formułowania

opinii krytycznych o wytworach kultury na podstawie

wiedzy naukowej i doświadczenia oraz umiejętność

prezentacji opracowań krytycznych w różnych formach i w

różnych mediach”;

K2_U07 – „potrafi porozumiewać się z wykorzystaniem

różnych kanałów i technik informacyjno-komunikacyjnych

ze specjalistami z zakresu historii sztuki oraz dziedzin nauki

i dyscyplin pokrewnych oraz niespecjalistami, w języku

polskim i języku obcym, a także popularyzować wiedzę o

humanistyce oraz wytworach kultury i jej instytucjach”;

K2_U08 – „potrafi stosować pogłębioną umiejętność

przygotowania różnych prac pisemnych w języku polskim i

języku obcym uznawanym za podstawowy dla dziedzin

nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla historii

sztuki”;

K2_U09 – „potrafi stosować pogłębioną umiejętność

przygotowania wystąpień ustnych, w języku polskim i języku

obcym, w zakresie historii sztuki lub w obszarze leżącym na

pograniczu pokrewnych dyscyplin naukowych”;

K2_U10 – „potrafi stosować umiejętności językowe zgodne z

wymaganiami określonymi dla poziomu B2+ Europejskiego

Systemu Opisu Kształcenia Językowego”;

K2_U11 – „potrafi stosować umiejętność zróżnicowanego

wykorzystywania technologii informacyjnej w nauce i pracy,

potrafi rozwijać aktywność poznawczą i umiejętności

samodzielnego zdobywania wiedzy z wykorzystaniem

technologii informacyjnej”;

K2_U13 – „potrafi współdziałać i pracować w grupie,

przyjmując w niej różne role, planować własne

przedsięwzięcia badawcze, jak też czuwać nad realizacją

zadań zbiorowych”;

K2_U14 – „umie samodzielnie zdobywać wiedzę i poszerzać

umiejętności badawcze oraz podejmować autonomiczne

działania zmierzające do rozwijania zdolności i kierowania

własną karierą zawodową”.

Przygotowanie referatu, aktywne uczestnictwo w zajęciach.