Filozoficzne problemy nauk podstawowych

obowiązkowe

Kurs jest wprowadzeniem do podstawowych filozoficznych problemów związanych z głównymi naukami szczegółowymi: fizyką, matematyką i biologią. Pierwsza część obejmuje wprowadzenie do filozofii fizyki. Podczas historycznego przeglądu zmian głównych paradygmatów tej nauki, dyskutowane będą różnorakie tropy filozoficzne z nimi związane. Druga część wykładu to krótkie wprowadzenie w problematykę filozofii matematyki. Omówiony zostanie rozwój stanowisk filozoficznych w obrębie rozważań nad podstawowymi problemami matematyki: epistemologicznymi i ontologicznymi.

Trzecia część zajęć poświęcona będzie problemom filozofii biologii. W ramach wykładu omówione zostaną następujące zagadnienia: spór o status metodologiczny biologii, problem definiowania życia i problem definiowania gatunku, wybrane problemy związane z teorią ewolucji.

Kurs jest wprowadzeniem do podstawowych filozoficznych problemów związanych z głównymi naukami szczegółowymi: fizyką, matematyką i biologią.

Pierwsza część obejmuje wprowadzenie do filozofii fizyki. Podczas historycznego przeglądu zmian głównych paradygmatów tej nauki, dyskutowane będą różnorakie tropy filozoficzne z nimi związane. Druga część wykładu to krótkie wprowadzenie w problematykę filozofii matematyki. Omówiony zostanie rozwój stanowisk filozoficznych w obrębie rozważań nad podstawowymi problemami matematyki: epistemologicznymi i ontologicznymi.

Trzecia część zajęć poświęcona będzie problemom filozofii biologii. W ramach wykładu omówione zostaną następujące zagadnienia: spór o status metodologiczny biologii, problem definiowania życia, wybrane problemy związane z teorią ewolucji.

Część poświęcona filozofii fizyki (1 semestr):

W ramach zajęć przedstawiony zostanie historyczny zarys ewolucji paradygmatów fizyki (od ujęć starożytnych do współczesnych, obecnie obowiązujących teorii). Wybrane zostały najbardziej wpływowe teorie fizyczne – zarówno pod względem efektywności opisu Świata, jak i pod względem ich konsekwencji filozoficznych (zrodzone dyskusje, kontrowersje, nowe spojrzenia na rzeczywistość zewnętrzną względem podmiotu poznającego). Poruszone będą podstawy pojęciowe, światopoglądowe i historyczne powstawania teorii, jak również ogólne kwestie metodologiczne oraz konsekwencje uznania tych paradygmatów jako obowiązujących sposobów opisu funkcjonowania Świata. Poruszać się będziemy w obszarach epistemologii, ontologii, metodologii, ale również ogólnie rozumianej racjonalności człowieka próbującego poznać Świat zewnętrzny. Na zajęciach przedstawione będą również podstawowe informacje związane ze współczesnym stanem wiedzy w zakresie fizyki, co będzie stanowiło uzupełnienie wiedzy ogólnej w tej dziedzinie. W trakcie kursu pojawią się następujące bloki tematyczne:

- ptolemeuszowski i kopernikański model kosmosu,

- ruch w ujęciu Arystotelesa i Galileusza,

- „Principia” Newtona i prawo powszechnego ciążenia,

- spór pomiędzy Newtonem a Leibnizem o status przestrzeni i czasu,

- determinizm i deterministyczny charakter fizyki newtonowskiej,

- termodynamika: opowieść o entropii,

- równania Maxwella: unifikacja oddziaływań elektrostatycznych i magnetycznych, matematyka jako bezpośrednie źródło poznania Świata,

- eksperymentalne i pojęciowe podstawy Teorii Względności Einsteina,

- czas i przestrzeń w Szczególnej Teorii Względności Einsteina,

- Ogólna Teoria Względności,

- Mechanika Kwantowa: interpretacja kopenhaska i inne,

- „paradoksy” Mechaniki Kwantowej,

- ewolucja kosmologii, zagadnienia i problemy współczesnej kosmologii,

- klasyfikacja podstawowych oddziaływań, fizyka cząstek elementarnych, Model Standardowy,

- dokąd zmierza Fizyka?

Część poświęcona filozofii matematyki (1/2 semestru):

Druga część wykładu to krótkie wprowadzenie w problematykę filozofii matematyki. Kwestie związane z pewnymi aspektami funkcjonowania matematyki jako narzędzia poznawania Świata (m.in. skuteczność, intersubiektywność, kategoria estetyki) będą już obecne w części poświęconej fizyce. W tym bloku informacje te zostaną usystematyzowane – historycznie prześledzimy rozwój stanowisk filozoficznych w obrębie rozważań nad podstawowymi problemami matematyki: epistemologicznymi i ontologicznymi. Omówiona zostanie również kwestia pochodzenia matematyki oraz statusu poznania matematycznego.

Część poświęcona filozofii biologii (1/2 semestru):

Trzecia część cyklu wykładów poświęcona będzie najważniejszym problemom filozofii biologii. Omówione zostaną następujące zagadnienia: 1) historyczne i współczesne spory o strategię metodologiczną biologii (mechanicyzm, witalizm, organizmalizm, zarys współczesnego sporu między redukcjonizmem i antyredukcjonizmem w filozofii biologii); 2) problemy związane z definiowaniem życia; 3) teoria ewolucji w postaci historycznej (teoria Darwina) i współczesnej (syntetyczna teoria ewolucji) oraz wybrane problemy z nią związane (kwestia zmiany i postępu, konieczności i przypadkowości, jednostek doboru; definiowanie gatunku, gradualizm i saltacjonizm).

Część poświęcona filozofii fizyki:

- J. Baker, "50 teorii fizycznych, które powinieneś znać", Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

- T. Bigaj, "Kwanty, liczby, abstrakty", Wydawnictwo Naukowe "Semper", Warszawa 2002.

- S. Hawking, „Krótka historia czasu”, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Warszawa 1990.

- R. Penrose, "Nowy umysł cesarza", PWN, Warszawa 1996.

- M. Heller, S. Krajewski, „Czy fizyka i matematyka to nauki humanistyczne?”, Copernicus Center Press, Kraków 2014.

- M. Heller, „Filozofia przyrody”, Wydawnictwo Znak, Kraków 2007.

Część poświęcona filozofii matematyki:

- M. Heller, S. Krajewski, „Czy fizyka i matematyka to nauki humanistyczne?”, Copernicus Center Press, Kraków 2014.

- R. Murawski, „Filozofia matematyki. Zarys dziejów.”, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2012.

- J. Życiński, „Świat matematyki i jej materialnych cieni.”, Copernicus Center Press, Kraków 2013.

Część poświęcona filozofii biologii (lektury uzupełniające):

K. Darwin, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego

A. Bednarczyk (red.), Główne zagadnienia biologii

K. Chodasiewicz i in. (red.), Główne problemy filozofii biologii

S.J. Gould, Niewczesny pogrzeb Darwina. Wybór esejów

M. Heller, T. Pabjan, Elementy filozofii przyrody (rozdz. 5)

E. Mayr, Populacje, gatunki i ewolucja

A. Urbanek, Rewolucja naukowa w biologii

A. Urbanek, Jedno istnieje tylko zwierzę…

Nabyta wiedza:

Student:

- ma podstawową wiedzę o związkach między filozofią a naukami szczegółowymi oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filozofii nauki i nauk szczegółowych (fizyki, matematyki i biologii),

- zna podstawową terminologię filozofii nauk podstawowych (fizyki, matematyki i biologii) w języku polskim,

- zna podstawowe metody badawcze i strategie argumentacyjne właściwe dla głównych subdyscyplin filozoficznych.

Nabyte umiejętności:

Student:

- samodzielnie zdobywa wiedzę (na podstawie sugerowanych materiałów pomocniczych),

- słucha ze zrozumieniem ustnej prezentacji idei i argumentów dotyczących filozoficznych zagadnień nauk szczegółowych,

- poprawnie stosuje poznaną terminologię filozoficzną oraz naukową,

- stosuje podstawowe metody logiczne oraz typowe strategie argumentacyjne,

- uzasadnia i krytykuje uogólnienia w świetle dostępnych świadectw.

Nabyte kompetencje społeczne:

Student:

- jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów,

- efektywnie organizuje własną pracę i krytycznie ocenia jej stopnień zaawansowania.

Wykład: egzamin pisemny

Ćwiczenia: sprawdzian pisemny

Część poświęcona fizyce i matematyce (75% oceny końcowej):

Można uzyskać maksymalnie 100 punktów:

- kartkówki na zajęciach – 36 punktów,

- aktywność na zajęciach – 20 punktów,

- egzamin pisemny – 44 punkty.

Oceny:

40-53 pkt: dostateczny (3)

54-59 pkt: dostateczny+ (3,5)

60-77 pkt: dobry (4)

78-87 pkt: dobry+ (4.5)

88-100 pkt: bardzo dobry (5)

Wykład z części biologicznej kończy się egzaminem pisemnym (25% oceny końcowej).

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2